Dawniej różnego rodzaju nakrycia głowy miały nieco inne znaczenie niż dzisiaj. Czapki, kapelusze czy chustki często odgrywają dodatkowo inną rolę, czysto ozdobną funkcję. Dodają charakteru całej stylizacji, podkreślają nasz styl. Natomiast jeszcze sto lat temu, nakrycia głowy miały przede wszystkim znaczenie kulturowe. Wskazywały na status tej osoby, zarówno majątkowy, jak i przynależność do jakieś grupy społecznej. W przypadku płci pięknej pozwalały określić czy kobieta jest mężatką, panną czy wdową. Jak się wyglądało i czy nakrycie głowy pasowało, było sprawą drugorzędną.
W początkach pełnego średniowiecza, tj. w XI wieku, widok kobiety w rozpuszczonych włosach, w przeciwieństwie do tego co jest dzisiaj, należał do rzadkości. Znacznie wygodniejsze i bardziej higieniczne były różne upięcia, bardzo popularne były wówczas warkocze. Starsze i zamężne kobiety, zakrywały w całości swoje włosy, chustą lub welonem. Najczęściej wykonane były z białego, lekko sztywnego lnu, grubość i jakość materiału świadczyła o zamożności – chłopki nosiły grube, toporne chusty, zaś bogatsze damy lżejsze i bardziej delikatne. Oprócz cienkiego lnu, arystokratki szczególnie kochały jedwab.
Sposoby noszenia chusty w XI wieku
Aby chusta się trzymała się na głowie, przytrzymywana była przez obręcz lub jeśli była dość długa przewiązywano ją wokół szyi. Rodzaj użytego materiału z którego wykonana była obręcz, wskazywał na status społeczny i materialny właścicielki. I tak kobiety stojące na szczycie hierarchii w średniowiecznym społeczeństwie, zakładały piękne, zwiewne welony, przytrzymywane szerokimi i niezwykle dekoracyjnymi obręczami. Najczęściej ozdabiane były kamieniami szlachetnymi lub grawerowaniem. W przypadku królowych i innych kobiet z kręgu rodziny królewskiej, zamiast obręczy nosiły koronę lub diadem.
Marion Cottilard jako Lady Makbet w filmie Macbeth z 2015 roku – w diademie i chuście
W XII wieku, wśród najzamożniejszych kobiet, coraz bardziej modny stawał się owalny welon, który zastąpił powszechne do tej pory prostokątne chusty. W drugiej połowie XII wieku, zwykła obręcz ewoluowała w tzw. podwijkę, inaczej zwaną też barbette. Był to pasek materiału, który zakładano pod brodą. Nazywano tak też dużą chustę z białego płótna, która zasłaniała szyję, boki twarzy oraz niekiedy i dekolt. Była również wiązana na czubku głowy i dodatkowo przykrywana czepcem lub drugą chustą. Takie nakrycia głowy noszone były aż do XVI wieku, a w Polsce nawet i w następnym. W niektórych źródłach podaje się nazwę wimple.
Ilustracje przedstawiające jak w XII w. noszono przepaski i diademy, bądź korony
Dla XII i XIII stulecia najbardziej typowe były podwiki (lub podwijki) oraz czepki przewiązane pod szyją
Młode dziewczęta, aby dodać sobie uroku przyozdabiały głowę wiankami z kwiatów. Chętnie też nosiły włosy rozpuszczone.
W XIII stuleciu kobiety nadal nosiły najczęściej taki właśnie komplet, składający się z obręczy i podwijki. Natomiast uboższe, zamiast ozdobnych i kosztownych obręczy, przytrzymywały chusty sztywną, płócienną listwą. Z biegiem lat zastąpiona została płaską czapeczką.
Podobnie jak w wieku poprzednim, w XIII wieku nakrycia głowy były obowiązkowe dla kobiet starszych i zamężnych. Młodsze lubiły odsłaniać twarz, związując lub spinając pukle (często specjalnie pofalowane). Wyjąwszy warkocze, kobiety układały włosy w koczki lub rozpuszczały je, pozwalając im luźno opadać na ramiona. Niezależnie od fryzury, na głowie nie mogło zabraknąć chociaż dodatku, te które mogły sobie pozwolić na wydatek, nakładały diadem lub zdobioną przepaskę. Najczęściej były miedziane, a następnie złocone lub posrebrzane. Niektóre przepaski dekorowano perełkami.
XII i XIII wieczne nakrycia głowy obrazowane w sztuce
Oprócz chust, często spotykanym nakryciem głowy były czepki, niektóre z nich przypominały współczesne toczki, jakie dzisiaj możemy kojarzyć z brytyjską monarchią. Jednak różniły się tym, że oprócz sztywnej listwy, która tworzyła nakrycie głowy, posiadała okalającą twarz podwikę (w postaci paska tkaniny). Było to bardzo praktyczne, ponieważ dama miała pewność, że czepek utrzyma się na głowie i nie spadnie. Zimą nakrywała głowę futrzanym toczkiem.
Jeśli chodzi o fryzury, nadal preferowano związane włosy, układano je z tyłu na karku lub wkładano je w ozdobną siateczkę. Szczególnie ciekawym rodzajem takiej siatki na włosach była crispinette lub crinale. Najczęściej wykonana była ze złotej lub srebrnej siatki, rzadziej z jedwabiu. Na początku XIV stulecia noszono ją z tyłu głowy, potem podzielona została na dwie części, po boku głowy, zakrywając tym samym uszy. Tył głowy ozdabiano lekkim welonem. Moda ta utrzymała się aż do XVI wieku. Gdy pogoda nie dopisywała, a za oknem było chłodno i w dodatku dama udawała się w podróż, praktycznym rozwiązaniem były kaptury. Znacznie częściej nosiły go warstwy uboższe, nie tylko podczas wojaży.
Ozdobna siatka na włosach była modna jeszcze w wiekach następnych. Pierwsze zdjęcie to kadr z filmy Braveheart, drugie Maria Stuart (tak, to XVI wiek, ale w XIII wieku nie różniły się aż tak bardzo)
W połowie XIV wieku, kobiety zaczęły nosić nową wersję obręczy, wykonaną z metalu. Siatkę w którą chowano fryzury, zastąpiono bardziej wytrzymałymi, w postaci metalowych cylindrów. W tym czasie modyfikacji poddano same chusty, które z biegiem lat stawały się coraz bardziej ozdobne, najczęściej falbanami.
Najbardziej wyszukane, obszyte kilkoma rzędami falbanek otulającymi twarz, najczęściej były spotykane w środkowej częściej Europy (w Niemczech, Czechach, a także i w Polsce). Ten rodzaj czepca zwany był kruslerem, który zachował się aż do połowy XV wieku. Oczywiście tak skomplikowane i ozdobne nakrycia głowy oszczędzano na większe wyjścia, zaś po domu czy w czasie pracy zastępowano je zwykłą chustką. Kobiety często przebywające na zewnątrz, zwłaszcza podczas upałów zakładały słomkowy kapelusz, natomiast gdy były zimniej, nadal preferowano niezwykle praktyczne kaptury. Koniec stulecia to czas gdy wymyślono nowy rodzaj obręczy w postaci wypchanego wałka.
Nakrycia głowy z drugiej połowy XIII wieku oraz początku XIV
Tak w skrócie, wyglądały kobiece nakrycia głowy, w okresie od XI do XIV wieku w Europie. Kolejna część na ten temat będzie dotyczyła XV stulecia, ponieważ w tym czasie nastąpił duży rozwój w tej dziedzinie mody. To właśnie wtedy zaczęto nosić najciekawsze i najbardziej ekscentryczne (z dzisiejszego punktu widzenia) nakrycia głowy, które kojarzymy z filmów i bajek. Dlatego następny wpis będzie poświęcony właśnie temu stuleciu. Mam nadzieję, że ten pomysł przypadł Wam do gustu i będziecie czekać na II część 🙂
Bibliografia:
http://historiamody.cba.pl/czepce.htm
http://www.eioba.pl/a/1uo/ogolny-zarys-historii-kobiecych-nakryc-glowy
Ilustracje:
Pinterest.com
Moda sprzed lat 